این مقاله به شما کمک می کند تا آشنایی اولیه ای با قطع کتاب/دفتر/سررسید پیدا کنید و سایز مناسب برای کاربرد خود را بیابید.

قطع کتاب; به اندازه طول و عرض کتاب و هر نوع نشریه، دفتر و یا سر رسید، قطع گفته می‌شود. هدف از آن رواج اندازه‌های مختلف برای کتاب، به‌منظور استفاده متناسب با نوع کاربرد کتاب است.

درسال‌های آغازین پیدایش چاپ، قطع رایج کتاب‌ های چاپی همانند نسخه‌ های خطی بود. ولی، به‌تدریج، چاپ‌کنندگان کتاب دریافتند که استفاده از اندازه‌ های مختلف در بهبود کار مؤثر خواهد بود. آلدوس مانوتیوس (۱۴۴۹-۱۵۱۵)، چاپگر ساکن ونیز، نخستین کسی بود که به نقش و اهمیت قطع کتاب در میزان استفاده از آن پی برد. اندازه ابداعی او برای کتاب، هم حمل و نقل آن را آسان می‌ساخت و هم هزینه‌های چاپ را کاهش می‌داد.

امروزه، قطع کتاب نشان‌ دهنده تعداد دفعات تاشدن کاغذ در چاپخانه نیز هست که منجر به تشکیل ورق‌های کتاب می‌شود. به ‌طور مثال کاغذ دوورقی با چهار صفحه در قطع رحلی، چهارورقی با هشت صفحه در قطع وزیری، و هشت‌ورقی با شانزده صفحه در قطع رقعی برابر است.

در حال حاضر، رایج‌ ترین قطع برای کتاب، قطع وزیری است که ابعاد آن از ۱۳×۲۰ تا ۲۰×۲۶ سانتی‌متر متغیر است. قطع رقعی با ابعاد ۱۵×۲۲ و قطع جیبی با ابعاد ۱۶×۵ سانتیمتر از دیگر قطع‌ های رایج محسوب می‌شود. معمولا در چاپ کتاب‌ های هنری و نفیس از قطع رحلی و برای کتاب‌ های کودکان از قطع خشتی استفاده می‌شود. همچنین برای سررسید و دفتر نیز قطع وزیری و رقعی معمول بوده و در سال های اخیر قطع اروپایی بسیار رایج شده است. باید توجه داشت ابعاد ذکر شده برای هر قطع تقریبی است و در برخی منابع اندازه‌ های متفاوتی ارائه شده است. اندازه قطع کتاب/دفتر/سررسید بسیار متنوع است ولی مهمترین و معمولترین اندازه‌ های قطع عبارتند از:

قطع سلطانی(تیموری):
اندازه‌ای از قطع کتاب است که در اواخر عصر مغولان و اوایل عهد تیموریان برای کتاب‌های خطی در ایران رواج یافت که به همین خاطر آن را قطع تیموری نیز می‌گویند. طول و عرض تقریبی آن ۴۰×۳۰ سانتی‌متر است.

قطع رحلی:
این قطع را به این جهت رحلی می‌گویند که هنگام خواندن کتاب قطع رحلی، آن را بر روی چهارپایه چوبی ( یعنی رحل) قرار می‌داده‌ اند. در گذشته قطع مزبور دارای اندازه‌های تقریبی زیر بوده است:
رحلی کوچک: طول ۴۲، عرض ۲۷ سانتی‌متر.
رحلی متوسط: طول ۵۰، عرض ۳۰ سانتی‌متر.
رحلی بزرگ: طول ۶۰، عرض ۳۰ سانتی‌متر. عموماً نسخه‌های کتاب‌هایی چون قرآن مجید، مثنوی مولوی، شاهنامه فردوسی که در مجالس و محافل قرائت و خوانده می‌شده ، با این قطع بوده است. قطع رایج امروزی رحلی کوچک ۲۹×۲۱ و رحلی بزرگ ۳۴×۲۴ سانتی‌متر است.

قطع وزیری:
این قطع در گذشته دارای سه اندازه کوچک (به طول و عرض تقریبی ۲۱×۱۵)، (متوسط ۲۴×۱۶) و (بزرگ ۳۰×۲۰) بوده است. قطع رایج آن  ۲۴×۱۷ سانتی‌متر است. این قطع در تولید سررسید و دفتر رایج می باشد.

قطع رقعی:
اندازه قطعی است به طول و عرض تقریبی ۲۱×۱۴ سانتی‌متر.

قطع خشتی:
از کهن‌ترین قطع‌ های نسخه‌ های خطی است به طول و عرض برابر. امروزه خشتی کوچک در ابعاد ۱۹×۱۹ سانتی‌متر و خشتی بزرگ در ابعاد ۲۲×۲۲ سانتی‌متر رایج است.

قطع بیاضی:
نسخه‌ ایی است که از جانب طول آن باز و بسته می‌شود و شیرازه‌بندی آن از طرف عرض اوراق بوده که در میان نسخه‌ نویسان و کتاب‌سازان به بیاض شهرت داشته است، قطع بیاضی منسوب است به بیاض‌ها که بیشتر کتب ادعیه، زیارات و مجموعه‌ های ادبی برای هیأت مذکور صحافی و جلد می‌شد.

قطع پالتویی:
امروزه ابعاد این قطع برای پالتویی بزرگ ۲۲×۱۱.۵ سانتی‌متر و برای پالتویی کوچک ۱۹×۱۰ سانتی‌متر رایج است.

قطع جیبی:
ابعاد این قطع  ۱۶×۸ سانتی‌متر است.

قطع اروپایی:
با اندازه تقریبی طول ۲۱ و عرض ۱۳ سانتی‌متر. (این قطع در سالهای اخیر جهت تولید سررسید و دفتر بسیار مورد استقبال قرار گرفته است)